İÜ Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Massimiliano De Pasquale ve çalışma arkadaşları çekimsel dalgaları gama ışınlarında tespit ettiler. Dr. Massimiliano De Pasquale ve çalışma arkadaşlarının bu keşfi yüksek etki faktörlü “Science” ve “Astrophysical Journal” adlı dergilerde yayına kabul edildi.

İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Massimiliano De Pasquale, kısa bir süre önce dünya basınının da oldukça dikkatini çeken “kütle çekim dalgalarının” varlığının gama-ışınlarıyla ispatlandığı bilimsel çalışmalara katkıda bulundu. Ağustos 2017’de hem kütle çekimsel dalga (KD) hem de elektromanyetik kanalda ilk kez eşzamanlı olarak bir kaynak bulan ve iki nötron yıldızının gama-ışını “patlaması”  (GRB) ürettiğini teyit eden öğretim üyeleri, ayrıca “eksenden bağımsız” GRB’nin ilk örneğini gördüklerini ve varlığı tahmin edilmiş ancak ispatlanmamış bu olayların evrende nasıl yayıldığını gördüklerini belirttiler.

Gökbilimciler, binlerce yıldır, gök cisimlerinin ürettikleri elektromanyetik ışınımı algılayıp yorumlayarak gök cisimlerini incelediler. Gelişmiş LIGO (ALIGO) teleskobu 2015’te ilk kez kütle çekimsel dalgalar (KDler) tespit ettiğinde, astronomi yeni bir döneme girdi.

Birleşim sürecinde bu nesnelerin ürettikleri uzay-zaman dalgalanmalarını ölçerek kara delik gibi kompakt (sıkışık) nesneler üzerinde çalışmaya başladıklarını belirten Dr. Massimiliano De Pasquale yaptığı açıklamada şunları dile getirdi: “Son zamanlarda, bilim insanları ilk kez kütle çekimsel dalga üreten bir olayın elektromanyetik bileşenini keşfettiler. 17 Ağustos 2017 tarihinde NASA’nın Fermi uydusu ve Avrupa Uzay Ajansının INTEGRAL uydusu, GRB170817A olarak adlandırılan zayıf bir gama-ışını “patlaması” (GRB) tespit etti; aynı sırada gözlemevleri ALIGO ve Virgo tarafından üretilen kütle çekimsel dalga (KD) sinyali belirlediler. Bu sinyalin sebebi, Güneş’ten daha büyük kütleli fakat sadece 20 km genişliğinde cisimler olan iki nötron yıldızının birleşmesi idi. Bu olay, birkaç saniye içinde Güneş’in 10 milyar yıllık yaşamında üreteceğinden daha fazla enerjiyi açığa çıkardı. Tüm dünyadan teleskoplar, gökyüzünde sinyalin geldiği yere dönerek bu olayı incelemeye başladı. Birkaç saat sonra, bizden 130 milyon ışık yılı uzaklıkta olan NGC 4993 galaksisinin yakınında daha önce hiç görmediğimiz yeni bir optik kaynak tespit ettiler. Daha sonraki gözlemler, kaynağın ışınım özelliklerinin daha önce görülen herhangi bir cisimden farklı olduğunu ortaya koydu. Gelen ışınım, ancak altın ve uranyum gibi zengin ağır elementlerden ve ışığın 1/4'ü hızında genişleyen sıcak materyal ile uyumluydu.”

Dr. Massimiliano De Pasquale ile çalışma arkadaşlarının bu keşfi yüksek etki faktörlü “Science” ve “Astrophysical Journal” adlı dergilerde yayına kabul edildi.

Şekil 1: Güneş’ten 130 milyon ışık yılı uzaklıkta yer alan NGC 4993 galaksisinde meydana gelen süpernova patlamasının optik görüntüsü. GW170817 gama ışın patlaması galaksinin merkez bölgesinin hemen üstünde iki çizgi arasında gösterilmiştir. 

Şekil 2: Nötron yıldızları çarpıştığında, enkazın bir kısmı yaklaşık olarak ışık hızında hareket eden parçacık jetleriyle patlar ve kısa bir süre sistemden gama ışınları yayınlanır.

Şekil 3: İki nötron yıldızının birleşmesi sonucu meydana gelen bir kilonova patlaması.

GW170817’nun kısa videosu: http://apod.nasa.gov/apod/ap171016.html

HABER: Eda SAĞLAM

İÜ Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü